Για ένα λουλούδι...

Τρεις ποιητές περιγράφουν τις εμπειρίες τους στη θέα ενός λουλουδιού σε κάποιο τους περίπατο:

Στίχοι του Άγγλου ποιητή του 19ου αιώνα, Alfred Tennyson:

Λουλούδι στη σχισμάδα του τοίχου,

Σε τραβάω απ' τη σχισμάδα,

Σε κρατάω εδώ στο χέρι μου,

Ολάκερο με τη ρίζα,

Μικρό λουλούδι - αν μπορούσα να καταλάβω

Τι είσαι, κι εσύ και η ρίζα σου,

Ολάκερο εσύ,

Θα 'ξερα τι είναι ο Θεός κι ο άνθρωπος.

Haiku του Γιαπωνέζου ποιητή του 17ου αιώνα, Matsuo Basho:

Όταν κοιτάξω προσεκτικά

Βλέπω ν' ανθίζει η ναζούνα

Πλάι στο φράχτη!

Ποίημα του Γερμανού ποιητή του 18ου – 19ου αιώνα, J.W. Goethe

ΒΡΗΚΑ

Περπάταγα στο δάσος

ολομόναχος,

Δε γύρευα τίποτα,

Μονάχα αυτό που σκεφτόμουν.

Είδα στη σκιά

Ένα μικρό λουλούδι να φυτρώνει,

Λαμπερό σαν αστέρι

Σαν όμορφα μάτια.

Ήθελα να το κόψω

Μα μου είπε γλυκά:

Για να μαραθώ

Πρέπει να με κόψεις;

Το ξέχωσα

Με όλη του τη ρίζα,

Το πήγα στον κήπο

Του όμορφου σπιτιού.

Το φύτεψα ξανά

Σε μια ήσυχη γωνιά,

Τώρα όλο και μεγαλώνει

Όλο και ανθίζει.

Στον Goethe φαίνεται η εντυπωσιακή διαφορά ανάμεσα Tennyson και Basho…

Ο Tennyson κινείται προς το λουλούδι με την πρόθεση να το αποκτήσει. Το "ξεριζώνει" "ολάκερο με τη ρίζα", με τη σκέψη πως το λουλούδι μπορεί να τον βοηθήσει να γνωρίσει τη φύση του Θεού και του ανθρώπου. Μα το ίδιο το λουλούδι είναι ήδη νεκρό στα χέρια του...

Ο Basho δε θέλει να ξεριζώσει το λουλούδι, ούτε καν να το αγγίξει. Καταλαβαίνει ότι είναι ένα αγριολούλουδο, μάλλον ασήμαντο που δε θα το παρατηρούσε κανένας περαστικός, γι αυτό δεν εκφράζεται με κανένα ιδιαίτερο ποιητικό συναίσθημα, εκτός… από το θαυμαστικό! Αυτό το μόριο που στις περισσότερες γλώσσες το βρίσκουμε συχνά να δηλώνει κάποιο συναίσθημα. [Αυτό το μόριο αντιστοιχεί στις δυο τελευταίες συλλαβές του haiku στα γιαπωνέζικα και προφέρονται kana]. Στον Basho, ολόκληρη η στροφή τελειώνει μ' αυτό το μόριο ! Αυτό που ζητάει είναι να δει, κι όχι απλώς να κοιτάξει το λουλούδι, αλλά να γίνει "ένα" μ' αυτό και να το αφήσει να ζήσει.

Ο Goethe γοητεύεται από το λουλούδι. Νιώθει τον ίδιο πειρασμό με τον Tennyson να το ξεριζώσει, μα συναισθάνεται πως αυτό θα σήμαινε το θάνατο του λουλουδιού. Το βγάζει "με όλη του τη ρίζα" και το ξαναφυτεύει έτσι ώστε η ζωή του να μην καταστραφεί. Παίρνει μια θέση ανάμεσα στον Tennyson και τον Basho: γι' αυτόν, στην κρίσιμη στιγμή, η δύναμη της ζωής είναι μεγαλύτερη από τη δύναμη της απλής διανοητικής περιέργειας.

Η σχέση του Tennyson με το λουλούδι είναι σχέση κατοχής / απόκτησης  (έχει) [γνώσης, όχι αγαθών]. Η σχέση του Basho και του Goethe είναι σχέση ύπαρξης (είναι).

Η διαφορά είναι και έχει δεν είναι διαφορά πολιτισμών Ανατολής - Δύσης. Είναι μάλλον διαφορά ανάμεσα σε μια κοινωνία, που το ενδιαφέρον της επικεντρώνεται στους ανθρώπους, και σε μια άλλη που επικεντρώνεται στα πράγματα...

...στιγμές από το βιβλίο του Erich Fromm
Να έχεις ή να είσαι;

Δεν είναι τα πράγματα που με κάνουν να πονώ
αλλά η άποψη που έχω εγώ για τα πράγματα…