Μουσικοί Πίνακες από μια Έκθεση

Εικόνες από μια Έκθεση: Διάσημος κύκλος έργων του ρώσου συνθέτη Modest Mussorgsky [1839-1881], που συνέθεσε το 1874 για πιάνο, μετά από την περιήγησή του σε μια έκθεση έργων. Διάσημο έργο επίσης και για τις άπειρες και ποικίλες διασκευές που υπέστη από άλλους συνθέτες  (ίδε: Arrangements and Interpretations). Ωστόσο, την δημοτικότητά του το έργο, την οφείλει περισσότερο στην ορχηστρική διασκευή του Maurice Ravel [1922], ο οποίος έδωσε με τα ηχοχρώματα δυνατότητες που δε θα μπορούσε να περιγράψει το πιάνο. Αυτήν θα ακούσουμε...

Η έκθεση έγινε ένα χρόνο μετά το θάνατο του φίλου του Mussorgsky, αρχιτέκτονα και ζωγράφου Victor Hartmann σε ηλικία 39 ετών. Αρκετοί  πίνακες του Hartmann έγιναν κατά τη διάρκεια ταξιδιών του καλλιτέχνη στην Πολωνία, Γαλλία, Ιταλία, Ουκρανία. Σήμερα οι περισσότεροι πίνακες είναι χαμένοι μα παραμένει η μουσική του Mussorgsky, που συνέθεσε μέσα σε ελάχιστες βδομάδες, να περιγράφει έναν φανταστικό περίπατο ανάμεσα στους πίνακες, από τους οποίους εμπνεύστηκε. 

Το πρώτο κομμάτι [Promenade = Περίπατος] εμφανίζεται έξι φορές σαν ιντερλούδιο ανάμεσα στα άλλα μέρη, παριστάνοντας τον επισκέπτη που περιδιαβαίνει τους χώρους της έκθεσης και κοντοστέκεται κάθε τόσο σε κάθε πίνακα. Δεν είναι όμως ποτέ ίδιο -παρά μόνο το κύριο θέμα του- δείχνοντας έτσι τα διαφορετικά συναισθήματα που προκαλούνται με τη θέαση κάθε νέου πίνακα. 

1. Ο πρώτος Περίπατος - Promenade του επισκέπτη μπαίνοντας στον χώρο της έκθεσης

2. Gnomus είναι ο πρώτος πίνακας του Hartmann που βλέπει ο επισκέπτης. Ένα σκίτσο ξύλινου παιχνιδιού- καρυοθραύστη σε σχήμα στραβοκάνη νάνου. Αυτός ο τύπος καρυοθραύστη ήταν πολύ δημοφιλής την εποχή εκείνη και αποτέλεσε τη βάση για τον ήρωα του Tchaikocsky στο ομώνυμο μπαλέτο του. Αν και ο πίνακας έχει χαθεί, μπορούμε να φανταστούμε, μέσω της μουσικής του Mussorgsky, τον νάνο να έχει αλλόκοτη εμφάνιση.  

3. Ο επισκέπτης συνεχίζει την Promenade του...

 4. ...και φτάνει σε ένα ιταλικό Παλιό Κάστρο The Old Castle όπου κάποιος τροβαδούρος τραγουδά κάτω απ' τα τείχη του. Μελαγχολική μεσαιωνική διάθεση μέσα από μια παρατεταμένη λυπητερή μελωδία.

5. Μία ακόμη Promenade... 

6. ...οδηγεί στον Κεραμικό - Τuileries στο Παρίσι. Ο Hartmann έζησε 3 χρόνια στη Γαλλία και εκεί ζωγράφισε του πίνακες που ενέπνευσαν το Mussorgsky: Tulileries, Limoges lemarche και Catacombs. Χαμένος και πάλι ο πρωτότυπος πίνακας, απεικονίζει έναν άδειο κήπο κοντά στο μουσείο του Λούβρου. Ο συνθέτης πρόσθεσε αναπαράσταση παιδιών που φιλονικούν παίζοντας στους κήπους.

7. Bydlo στα πολωνέζικα σημαίνει βοοειδή. Πρόκειται για μια σκηνή στην Πολωνία όταν την επισκέφτηκε ο Hartmann για ένα μήνα, με μία καρότσα η οποία σέρνεται μες τις λάσπες από δύο βόδια.  

8. Τέταρτη Promenade

9. Ballet of the Unhatched Chicks είναι εμπνευσμένο από μερικά σκίτσα κοστουμιών που σχεδίασε ο Hartmann για το μπαλέτο Trilby που παρουσιάστηκε στα Bolshoi. Τα παιδιά ντύθηκαν διάφορα πουλιά, πεταλούδες και κοτοπουλάκια που μόλις έβγαιναν από το αυγό τους. Απ' αυτό εμπνεύστηκε ο Mussorgsky. Είναι ένα κομμάτι παιχνιδιάρικο και αρκετά σύντομο. Ο Hartman σχεδίασε 17 σκίτσα από τα οποία σώζονται τα τέσσερα. 

10. Ο έκτος πίνακας είναι...  δύο: Samuel Goldenburg and Schmuyle, δύο Πολωνοί Εβραίοι. O Mussorgrsky συνδύασε την ουσία των δύο πινάκων σε ένα μουσικό κομμάτι, ίσως για να δώσει έμφαση στη διαφορά του πλούσιου και φτωχού άντρα. Ο μεν Goldenburg, ισχυρός, καλά ντυμένος και πλούσιος, παρουσιάζεται με τον πρώτο μουσικό σκοπό στο έργο. Ο δε Schmuyle φτωχός και ζητιάνος με το δεύτερο.

10α. Στο πρωτότυπο έργο για πιάνο υπάρχει μία ακόμη Promenade στο σημείο αυτό, κάτι που παραλείπει ο Ravel και άλλοι ενορχηστρωτές. 


11. Ο επόμενος πίνακας είναι μια Αγορά στη Limoges. Στην πρωτότυπη παρτιτούρα, ο Mussorgsky είχε σημειώσει κάποιον φανταστικό διάλογο μεταξύ εμπόρων της αγοράς.

Ξένος δάκτυλος δε μου επέτρεψε να ανεβάσω την αντίστοιχη μουσική

12. Στη Ρωμαϊκή νεκρόπολη, τις Catacombs. Ο κατάλογος της έκθεσης περιγράφει τον πίνακα έτσι: Εσωτερικό από τις παρισινές κατακόμβες με τις φιγούρες του Hartmann, του αρχιτέκτονα Kenel, και ενός οδηγού που κρατά ένα φανάρι. Ένας απόκοσμος πίνακας του καλλιτέχνη που περπατά μες τις κατακόμβες, με σωρούς νεκροκεφαλών να τον περιβάλλουν. Ο Hartman ζωγράφισε αυτόν τον πίνακα βασισμένος στην περιγραφή των Αθλίων του Victor Hugo στις κατακόμβες.

Ο ίδιος ξένος δάκτυλος...

13. Το επόμενο κομμάτι δεν περιγράφει ευθέως κάποιον πίνακα: Cum Mortuis in Lingua Mortua, παραπέμπει σε μια συνάντηση του συνθέτη με τους νεκρούς φίλους του: με τους νεκρούς σε μια νεκρή γλώσσα. Ο Mussorgsky έγραφε στο περιθώριο της παρτιτούρας: Η δημιουργική μεγαλοφυΐα του νεκρού Hartmann με οδηγεί στις νεκροκεφαλές και τις επικαλείται· οι νεκροκεφαλές αρχίζουν να λάμπουν. Η πηγή του φωτός ήταν κεριά ή καύση πετρελαίου.

14.  Η Baba-Yaga είναι η μάγισσα λαϊκών ρώσικων παραμυθιών. Τραγελαφική, βίαιη, απρόβλεπτη και κακόβουλη ζει σε μια Καλύβα - The Hut on Fowl's Legs με πόδια πτηνού. Ο Hartman ζωγράφισε ένα περίτεχνο ρολόι στο σχήμα μιας τέτοιας καλύβας, την οποία ο συνθέτης περιγράφει με αρκετά σκοτεινό και βίαιο τρόπο.

15. Τέλος φτάνουμε στη Μεγάλη Πύλη του Κιέβου - Great Gate of Kiev, ένα μεγαλοπρεπές σχέδιο του Hartmann που προκάλεσε αίσθηση. Επιλέχθηκε σε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που είχε προκηρυχθεί για την κατασκευή μιας αυτοκρατορικής Πύλης στο Κίεβο σε ανάμνηση του γεγονότος της σωτηρίας του Τσάρου Αλέξανδρου ΙΙ το 1866 μετά από απόπειρα δολοφονίας εναντίον του. Μια Πύλη -με κυκλώπειους λίθους- που όμως δεν χτίστηκε ποτέ. Το θέμα είναι και πάλι αυτό του Promenade αλλά εντυπωσιακότερο που αντανακλά το μεγαλείο της ρώσικης μουσικής.  

Όπως τα περισσότερα έργα του Mussorgsky έτσι και το Pictures at an Exhibition άργησε να εκδοθεί. Παρόλο που το συνέθεσε πολύ σύντομα [Ιούνιος 2 έως 22 του 1874], τυπώθηκε το 1886 -πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του- όταν το δημοσίευσε ο φίλος του, Nikolai Rimsky-Korsakov. Όμως η έκδοση αυτή δεν ήταν τελείως ακριβής σε σχέση με την πρωτότυπη παρτιτούρα. Μόλις το 1931 -περισσότερο από μισό αιώνα μετά το θάνατο του Mussorgsky- εκδόθηκε σε μια υπεύθυνη μουσικολογική έκδοση, σύμφωνα με την χειρόγραφη παρτιτούρα. 

ΥΓ

Από τις πάμπολλες εκδοχές παραθέτω το link της rock εκδοχής από τον Emerson, lake και Palmer στην δεκαετία του 1970:

http://www.youtube.com/watch?v=_Y1x04hAUT4 

και μέσω αυτού βρίσκουμε και αρκετά από τα έργα του rock κύκλου.