Maurice Ravel... o Απάτσι

Ας ξεκινήσουμε από τους Apaches… ψευδώνυμο μιας Παρισινής ομάδας μουσικών τε και ποιητών, ζωγράφων τε και κριτικών. Ανεξάρτητοι, δημιουργικά ελεύθεροι, επαναστάτες έναντι των συμβατικών κανόνων… γι αυτό και κάποιοι τους παρομοίασαν με Ινδιάνους Απάτσι, με αναρχικούς και με άλλες παρόμοιες ονομασίες “κακοποιών” που περιπλανιόνταν τις νύχτες στις μεγάλες λεωφόρους.

Μέλος των Απάτσι, και ο Maurice Ravel [1875-1937]. Μεταϊμπρεσιονιστής -σε σύγκριση με τον Debussy- κάτι μεταξύ ιμπρεσιονισμού και νεοκλασικισμού. Χαραυγή, θάλασσα, παιχνιδίσματα νερού και φωτός… εικόνες που γοητεύουν τους ιμπρεσιονιστές. Ο Ραβέλ εκμεταλλεύεται επίσης τους ισπανικούς χορευτικούς ρυθμούς και ελκύεται από τους μεσαιωνικούς τρόπους και την εξωτική  μουσική… Μεταξύ άλλων έργων έγραψε και το Miroirs για σόλο πιάνο από το 1904 ως το 1905. Καθένα από τα πέντε μέρη του είναι αφιερωμένο σε πέντε φίλους-μέλη της ομάδας. 

Τυχερός όποιος μετατρέπει μες το μυαλό του τους ήχους σε εικόνες και τούμπαλιν. Για τους υπόλοιπους ακολουθεί ένα σύντομο σκονάκι για προσανατολισμό:  

1. Noctuelles (Νυκτοπεταλούδες) - αφιερωμένο στον ποιητή Léon-Paul Fargue, από στίχους του οποίου και εμπνεύστηκε το κομμάτι. Χρησιμοποιεί τη μεταφορά με τις νυκτοπεταλούδες για να περιγράψει τον εαυτό του και τους φίλους του που κυκλοφορούσαν ως τις πρωινές ώρες σαν τα νυκτόβια λεπιδόπτερα. Ένα εξαιρετικά χρωματικό έργο, με σκοτεινή, νυχτερινή διάθεση... 

2. Oiseaux tristes (Λυπημένα Πουλιά) - αφιερωμένο στον πιανίστα Ricardo Viñes που πρωτοεκτέλεσε όλο το  έργο στα 1906. Η ιδέα προέκυψε σε κάποιο δάσος όπου διανυκτέρευσαν ο Ραβέλ με τη συμμορία του. Ένα πρωί άκουσε το σφύριγμα ενός κότσυφα και μαγεύτηκε από την πλουμιστή μελωδία του… που, κατά πως λένε, αντανακλά την ίδια τη μοναξιά και τη μελαγχολία του Ραβέλ. Όταν δε, το έπαιξε στους υπόλοιπους Απάτσι, ο μόνος που ευχαριστήθηκε ήταν ο πιανίστας Ricardo Viñes, στον οποίο και το αφιέρωσε.

3. Une barque sur l'océan (Βάρκα στον Ωκεανό) - αφιερωμένο στο ζωγράφο Paul Sordes. Μελωδίες από εκτεταμένα αρπίσματα μιμούνται τη ροή των ρευμάτων του ωκεανού, ενώ παράλληλα περιγράφει το λίκνισμα μιας βάρκας πάνω στα κύματα. 

Το μέρος αυτό, το διασκεύασε για ορχήστρα ο ίδιος ο Ραβέλ το 1906 και αναθεωρήθηκε το 1926. Κι όμως, κατ' εμέ, η πιανιστική εκδοχή στέκεται ισάξια -μην πω και ανώτερα- απέναντι στα ηχοχρώματα ολόκληρης ορχήστρας! Αλλά περί ορέξεως, κολοκόπιττα κυπριακή...

4. Alborada del gracioso - αφιερωμένο στον συγγραφέα και κριτικό Michel-Dimitri Calvocoressi, κρύβει μια ειρωνεία, καθώς, το πλέον πιανιστικό κομμάτι, αφιερώνεται σε κάποιον που δηλώνει ο ίδιος, ατζαμής πιανίστας. Alborada, κυριολεκτικά σημαίνει το Τραγούδι της Αυγής και είναι ένα είδος καντάδας που προέρχεται από την ορεινή περιοχή της Γαλικίας στη Βόρεια Ισπανία. Απ’ την άλλη, gracioso είναι ένας χαρακτήρας γελωτοποιού ισπανικής κωμωδίας. Ίσως λοιπόν, ο τίτλος Τραγούδι του Κλόουν να εξηγεί καλύτερα τον χιουμοριστικό χαρακτήρα του κομματιού. Η Alborada ξεχωρίζει απ’ το σύνολο του έργου, τόσο για την ενσωμάτωση διάφορων ισπανικών στοιχείων στις περίπλοκες μελωδίες του, όσο και για την ανθρώπινη παρουσία τη στιγμή που τα υπόλοιπα ασχολούνται με τη φύση.

Και αυτό το μέρος διασκευάστηκε από τον συνθέτη του για ορχήστρα στα 1918.

5. La vallée des cloches (Η Κοιλάδα με τις Καμπάνες) - αφιερωμένο στον συνθέτη και πιανίστα Maurice Delage, μαθητή του Ραβέλ. Είναι εμπνευσμένο από ήχους καμπάνων ένα μεσημέρι στο Παρίσι. Μπορεί να θεωρηθεί προγραμματική μουσική, καθώς περιγράφει μια "ζωγραφιά τριών ηχοχρωμάτων", της αρμονίας, της μελωδίας και του ήχου των καμπάνων· μια πρόκληση για τους πιανίστες...

Ενορχηστρώθηκε αργότερα από τους Ernesto Halffter και Percy Grainger.

 

 Miroirs: μια αντανάκλαση της πραγματικότητας του Maurice Ravel, μέλους των Apaches...