Καφεδάκι με τον Μπαχ!

Αιθιοπικές οι ρίζες του καφέ. Ταξίδεψε στην Υεμένη όπου άνοιξαν και τα πρώτα καφεποτεία. Στην Ευρώπη έφτασε μέσω της Βενετίας, που διατηρούσε ισχυρές εμπορικές σχέσεις με τον Αραβικό κόσμο. Αρχικά, τόσο στη Ανατολή όσο και στη Δύση, τα καφεποτεία αυτά ήταν στο στόχαστρο των, πάσης φύσεως αρχών, εξαιτίας του ότι ήταν τόποι συνάθροισης, διασκέδασης και τζόγου αλλά και πολιτικών συζητήσεων και δραστηριοτήτων. Αργότερα, ένα από τα λάφυρα Πολωνών, Αυστριακών και Γερμανών μετά την νίκη τους στη Βιέννη το 1683 λέγεται πως ήταν πολλά σακιά καφέ που άφησαν πίσω τους οι Οθωμανοί. 
Ήταν τότε περίπου που γεννήθηκε κι ο Johann Sebastian Bach (1685-1750)…

Δεν ξέρω αν ήτο καφεπότης ο Ιωάννης, πάντως σύχναζε σε καφεποτείον και μάλιστα αφιέρωσε στον καφέ μια καντάτα 25 περίπου λεπτών· την Cantata BWV 211 άλλως Coffee Cantata! Ο πρωτότυπος τίτλος είναι Schweigt stille, plaudert nicht (Ήσυχα, μην φλυαρείτε...) και γράφτηκε  μεταξύ 1732 και 1734, τότε που ο Μπαχ ανέλαβε τη διεύθυνση ενός από τα σημαντικότερα ορχηστρικά σύνολα της Λειψίας, το Collegium Musicum, όπου συμμετείχαν κυρίως σπουδαστές μουσικής ανώτερου επιπέδου, και απ’ το οποίο αναδείχθηκαν κορυφαίοι εκτελεστές. Εμφανιζόταν, λοιπόν, ο Μπαχ με την ορχήστρα του δυο φορές τη βδομάδα στο κεντρικό καφενείο της πόλης, Zimmerman's Coffee House, όπου είχε την ευκαιρία να παρουσιάζει –πλην της θρησκευτικής- και την κοσμική μουσική του. Βαθιά θρησκευόμενο άτομο με τα θρησκευτικά του έργα ευθυγραμμισμένα με τα ήθη της εποχής του. Ωστόσο, και ίσως λόγω της εδραιωμένης θέσης του, τον 'έπαιρνε΄ να σατιρίσει και κάποιο κοινωνικό πρόβλημα...

Βρισκόμαστε, λοιπόν, στη Λειψία όπου τα καφεποτεία του κοσμάκη συναγωνίζονταν τα σαλόνια του αριστοκρατικού savoir vivre. Ο μονάρχης της Πρωσίας, Φρειδερίκος ο Μέγας, θέλησε να εμποδίσει τις εισαγωγές του καφέ, όχι μόνο γιατί τα καφε-στέκια αποτελούσαν σημείο κοινωνικών συνευρέσεων, αλλά και γιατί γινόταν ολοένα και μεγαλύτερη αφαίμαξη του πλούτου της Πρωσίας χάριν των ξένων εξαγωγέων. Καταδίκασε, λοιπόν, τον καφέ και προέτρεψε τον λαό να πίνει… μπίρα. Η καφε-μόδα, όμως, είχε ήδη καθιερωθεί και η δημόσια κατακραυγή τελικά τον ανάγκασε να αλλάξει γνώμη…

Κάπως έτσι κατέληξε και η σύντομη ιστορία που αφηγείται η καφε-καντάτα του Μπαχ με θέμα τον εθισμό στον καφέ. Απ’ τις λίγες κοσμικές καντάτες του, την έγραψε για τρεις σόλο φωνές (σοπράνο, τενόρο και μπάσο), έγχορδα, φλάουτο και basso continuo. Θα μπορούσε να ονομαστεί και μίνι κωμική όπερα - είδος που δεν είχε ασχοληθεί καθόλου ο Μπαχ. Το λιμπρέτο γράφτηκε από τον Picander (ψευδώνυμο του Christian Friedrich Henrici) με τον οποίο συνεργάστηκε και σε άλλα του έργα. Αφορά το πάθος της κόρης Lieschen για τον καφέ και τη μάχη του πατέρα της, Schlendrian, να την αποκόψει από την απρεπή -για νερά κορίτσια- συνήθεια. Απειλεί να της στερήσει το φαΐ, τα ρούχα κι ό,τι δήποτε άλλο την ευχαριστεί. Την εκβιάζει, ακόμη, λέγοντάς της πως θα την 'αφήσει στο ράφι' αν δεν παραιτηθεί του καφέ. Η κόρη φαίνεται να το σκέφτεται, αφήνει τον μπαμπά να ψάχνει για γαμπρό, μα σε κάθε επίδοξο μνηστήρα λέει κρυφά πως δεν θα τον παντρευτεί αν δεν συμφωνήσει εκ των προτέρων να της επιτρέπει να πίνει καφέ! Η συνέχεια... στο τέλος...

Ακούστε αλλά και δείτε ολόκληρη την απολαυστική Καντάτα του Καφέ

Αναλυτικά η καντάτα

Κίνηση	Τίτλος	Χαρακτήρες	Σύνοψη
1	Recitativo: Schweigt stille	Αφηγητής	Ο αφηγητής παροτρύνει το κοινό να ησυχάσει και να δώσει προσοχή προτού παρουσιάσει τον Schlendrian και την Lieschen.
2	Άρια: Hat man nicht mit seinen Kindern	Schlendrian	Ο Schlendrian τραγουδάει πως η κόρη του αρνείται να τον υπακούσει παρόλο που της έχει πει 1000 φορές.
3	Recitativo: Du böses Kind	Schlendrian & Lieschen	Ο Schlendrian ζητά ακόμη μια φορά από την κόρη του να σταματήσει να πίνει καφέ, ενώ η Lieschen παροτρύνει τον πατέρα της να ηρεμήσει.
4	Aria: Ei! Wie schmeckt der Kaffee süße	Lieschen	Η Lieschen τραγουδά ένα ερωτικό τραγούδι στον καφέ της.
5	Recitativo: Wenn du mir nicht den Kaffee läßt	Schlendrian & Lieschen	Ο Schlendrian απαιτεί από την κόρη του να σταματήσει να πίνει καφέ, εκβιάζοντάς την ότι δεν θα της δίνει πλέον φαΐ, ή ότι θα της στερεί τα ρούχα της και τις άλλες απολαύσεις της. Η Lieschen ωστόσο δεν φαίνεται να του δίνει σημασία.
6	Aria: Mädchen, die von harten Sinnen	Schlendrian	Σε αυτό τον λυρικό μονόλογο, ο Schlendrian προσπαθεί να εντοπίσει το αδύνατο σημείο της κόρης του, προκειμένου να μεταστρέψει εντελώς τα αισθήματά της για τον καφέ και να μην ξαναπιεί ποτέ.
7	Recitativo: Nun folge, was dein Vater spricht!	Schlendrian & Lieschen	Ο Schlendrian απειλεί την κόρη του ότι δεν θα την αφήσει να παντρευτεί αν αποτύχει να σταματήσει να πίνει καφέ, η Lieschen παροδικά αλλάζει ρότα.
8	Aria: Heute noch, lieber Vater	Lieschen	Η Lieschen ευχαριστεί τον πατέρα της που προσφέρεται να της βρει σύζυγο και ορκίζεται να μην ξαναπιεί καφέ τη στιγμή που θα έχει βρει αγαπημένο
9	Recitativo: Nun geht und sucht der alte Schlendrian	Αφηγητής	Ο αφηγητής επισημαίνει ότι ενώ ο Schlendrian πηγαίνει να βρει γαμπρό στη κόρη του, αυτή κρυφά λέει στους επίδοξους μνηστήρες της ότι πρέπει να της επιτρέψουν να πίνει καφέ αν θέλουν πράγματι να την παντρευτούν.
10	Trio: Die Katze läßt das Mausen nicht	Όλοι	Και οι τρεις χαρακτήρες τραγουδούν το ηθικό δίδαγμα της ιστορίας ότι "το να πίνει κανείς καφέ είναι φυσιολογικό".

Τελικά, αφηγητής, μπαμπάς και κόρη τραγουδούν ολ τουγκεδερ το:
τι πιο φυσικό να πίνει κανείς καφέ! 
Τέλος! 

Μια τζούρα καφέ την ημέρα
κάνει το γιατρόνε πέρα... 
Αιθιοπική παροιμία :) 
Στην υγειά σας!