11/10/19

Από τον Τσιτσάνη στον Σκαλκώτα και τον Χατζιδάκι...

Ι
Θα πάω εκεί στην Αραπιά, γιατί μ' έχουν μιλήσει 
για μια μεγάλη μάγισσα, τα μάγια να μου λύσει.
Και θα της πω τα βάσανα, αυτά που 'χω τραβήξει
και τα σημάδια της τρελής σε μια φωτιά να ρίξει.
Ν' ανάψουνε και να καούν, ‘πως έκαψαν κι εμένα,
τα μάγια να της πιάσουνε, να σέρνεται στα ξένα.

Εν αρχή ην το ρεμπέτικο: 
«Θα πάω εκεί στην Αραπιά» ή «Μάγισσα της Αραπιάς»

σε ρυθμό χασάπικο και στίχους & μουσική, Βασίλη Τσιτσάνη

Γράφτηκε για μία Έλλη
- τον πρώτο κρυφό του έρωτα -
συμμαθήτριά του και κόρη Τρικαλινού μεγαλοδικηγόρου
(αλλά όλα τούτα είναι αμφίβολα...)
Πρώτη φωνογράφηση: 1940
Πρώτη εκτέλεση: Στράτος Παγιουμτζής & Βασίλης Τσιτσάνης




ΙΙ
Το εν λόγω ρεμπέτικο ενσωματώθηκε με ιδιαίτερο τρόπο
στην ελληνική συμφωνική δημιουργία, με τον 
Νίκο Σκαλκώτα
- συνθέτη της σύγχρονης κλασσικής μουσικής - στο έργο του:

«Κοντσέρτο για δυο βιολιά», στο ΙΙο μέρος (Variations, Andante)

Γράφτηκε κατά τα Δεκεμβριανά του 1944
- έναρξη του Εμφυλίου πολέμου –
και είναι το πρώτο έργο που βασίστηκε σε ρεμπέτικο



ΙΙΙ
Το ίδιο τραγούδι έγινε αφορμή
για το ποίημα της
Μάτση Χατζηλαζάρου.
Η Ελληνίδα ποιήτρια – σύζυγος του Ανδρέα Εμπειρίκου -
εμπνεύστηκε το ποίημα το 1945, ένα χρόνο μετά τον Σκαλκώτα

«Αραπιά»
Ωχ! τη μάνα μου την καψερή,
τη μάνα μου παρηγοριά 
και βάλσαμο της νύχτας.
Απόψε δε χωράνε οι λύπες μου, ούτε μες στ’ απαλότερο φιλί.

«Θέλω να πάω στην Αραπιά που μ’ έχουνε συστήσει
σε μια μεγάλη μάγισσα τα μάγια να μου λύσει»

Θέλω ν’ ακούσω πάλι τα βλέφαρά μου
να γέρνουνε μπρος σ’ ένα όραμα ξανθό.

Θέλω να χορέψω, φούσκωμα και φύσημα τρυφερής κουρτίνας,
μην απελευθερωθεί από το παράθυρο.
Θέλω ν’ ανοίξω ένα πρωί με το φως, σαν το νούφαρο.
Είναι οι καρδιές μου ένας αρμαθός, τις άπλωσα στον ήλιο.
Ναι, άπλωσα στον ήλιο ένα άγριο κυκλάμινο στην άκρη της ρεματιάς,
μια χειραψία φίλων συνοδοιπόρων και συναγωνιστών,
λίγα κρόσσια που πέφτουνε στο μέτωπο ενός Κρητικού,
τα γόνατα μιας κοπέλας όταν βγαίνει στη θάλασσα
τη βραχνή φωνή του έρωτα,
ένα αυλάκι αίμα μιας μάχης για τον ήλιο,
κι ένα ασημένιο κουτάλι λαμπερό, στην άκρη των χειλιών του
βρέθηκε ένα χθεσινό μου δάκρυ.



IV
Tο «Θα πάω εκεί στην Αραπιά» διασκευασμένο 
αποτέλεσε το 1972, μέρος του ορχηστρικού δίσκου
του 
Μάνου Χατζιδάκι
‘Ο σκληρός Απρίλης του ‘45’

Μια σειρά από παλιά ρεμπέτικα και λαϊκά τραγούδια,
σε δική του ενορχήστρωση και διασκευή.
Μικρό οργανικό σύνολο με:
μπουζούκι, κιθάρα, βιολί, μαντολίνο, άρπα, μπάσο, κρουστά 

Αποτελούν το καλύτερο σχολείο για τους νεότερους μουσικούς
που θέλουν να ασχοληθούν με την ενορχήστρωση.
  





V
Ενδιαφέροντα είναι και τα λεχθέντα του νεαρού τότε συνθέτη Μάνου Χατζιδάκι σε μια διάλεξη που τόλμησε να δώσει το 1949, υπέρ των ρεμπετικο-ζεϊμπεκικο-χασάπικων τραγουδιών και των χορών τους, ως θεμέλια της σύγχρονης ελληνικής λαϊκής μουσικής. Η διάλεξη προκάλεσε αντιδράσεις. Ήταν η περίοδος όπου τα είδη αυτά απλώνονταν στις λαϊκές γειτονιές. Αλλά, εξουσία & αρχές τα κυνηγούσαν, αστοί & διανοούμενοι τα περιφρονούσαν...

Στη διάλεξη είχε κάνει αναφορά στο συγκεκριμένο ρεμπέτικο «Θα πάω εκεί στην Αραπιά»: Κατοχή. Πάνω σε μια γυμνή και παγωμένη άσφαλτο με μοναδικό φωτισμό την ψυχρή όψη ενός φεγγαριού, προχωράμε μ' ένα φίλο. Ένας λεπτός μα διαπεραστικός ήχος μπουζουκιού καθρεφτίζεται - λες - μες στην άσφαλτο και μας ακολουθεί βήμα προς βήμα. Ο φίλος μου προσπαθεί να μου εξηγήσει τη διάθεση φυγής και την έντονη εμμονή σ΄αυτή τη διάθεση που κρατούν οι τέσσερις νότες του περιφερόμενου τότες τραγουδιού «Θα πάω εκεί στην αραπιά». Μάταια προσπαθούσε να μου μεταδώσει τη συγκίνησή του και να μου δείξει μαζί αυτό το αντίκρισμα που υπήρχε αυτής της «διάθεσης φυγής» - καθώς την ονόμαζε στην όλη δημιουργημένη ατμόσφαιρα της πολιτείας των Αθηνών...


Και σε άλλο σημείο: Πάνω στους ρυθμούς του ζεϊμπέκικου και χασάπικου ρυθμού χτίζεται το ρεμπέτικο τραγούδι, του οποίου παρατηρώντας τη μελωδική γραμμή, διακρίνομε καθαρά την επίδραση ή καλύτερα την προέκταση του βυζαντινού μέλους. Όχι μόνο εξετάζοντας τις κλίμακες που από το ένστιχτο των λαϊκών μουσικών διατηρούνται αναλλοίωτες, μ’ ακόμη, παρατηρώντας τις πτώσεις, τα διαστήματα και τον τρόπο εκτέλεσης. Όλα φανερώνουν την πηγή, που δεν είναι άλλη απ’ την αυστηρή κι απέριττη εκκλησιαστική υμνωδία. Όχι πως το δημοτικό τραγούδι δεν έχει κι αυτό  στοιχεία διοχετευμένα στο ρεμπέτικο. Μα πολύ λιγότερα... Η παρουσία του είναι έντονη, ιδιαίτερα στο ελαφρότερο είδος που περισσότερο το χαρακτηρίζει μια χάρη και μια νησιώτικη ελαφράδα. 




1 σχόλιο:

MYSTELIOS είπε...

Πάντα υπέροχες οι επιλογές σου...μπράβο Ιωάννα !!!