Μουσικολογώντας τα παλιά…

…Άκουσε πως η Μουσική εξυψώνει κι εξευγενίζει τους ανθρώπους! Το μάτι του που ως τότε έλαμπε, πήρε να στρογγυλεύει, να θολώνει και να παραπέμπει σε οφθαλμό βοοειδούς. Δεν κατάλαβε… και ρώτησε σαν τι να παθαίνουν δηλαδή. Κάποιος αποκρίθηκε πως ομορφαίνει τον άνθρωπο ή… κάτι τέτοιο τέλος πάντων. Τι ήταν να το ακούσει! Έδεσε κόμπο κάθε του λέξη -καθώς δεν του ήταν κι εύκολο να αφομοιώσει τα λεγόμενα του συνομιλητή του- κι από τότε εξηγούσε και δικαιολογούσε την κακομουτσουνιά και κακομοιριά του. Βάλθηκε να μάθει μουσική, που στα μάτια του πλέον έπαιρνε διαστάσεις κολυμβήθρας του Σιλωάμ, ικανή να θεραπεύει πάσαν νόσον και μαλακίαν. Κοντοί ψηλώνουν και γίνονται ντερέκια, κακομούτσουνοι και σημαδεμένοι ομορφαίνουν. Το αργό μυαλό του άρχισε να κουνιέται και να παίρνει δρόμους ανεξερεύνητους ως τότε, αλλά πάντα σκοτεινούς κι απρόσιτους για τους κοινούς θνητούς…

Τηλέμαχου Οδύσσεια, Δημήτρη Μίγγα

Η μουσική ευχαριστεί, θέλγει κι αυτόν που έχει πολύ ταραγμένα τα λογικά του, Πίνδαρος

Για ποια μουσική μιλούσε ο Πίνδαρος άραγε? και οι κατοπινοί Σωκράτης και Πλάτωνας και Αριστοτέλης? Είχε τότε η λέξη Μουσική το ίδιο σημασιολογικό περιεχόμενο με τη σημερινή? Και πώς αντιμετωπίζεται σε κρατικό επίπεδο?

'Εννοια της Μουσικής

Η έννοια Μουσική στην αρχαία Ελλάδα, αν όχι ταυτόσημη με τη γενικότερη έννοια Παιδεία, υπαγόταν ωστόσο σ’ αυτήν. Ανήκε όχι μόνο στη γενική μόρφωση και την καλή αγωγή των νέων αλλά συνέβαλλε και στη διατήρηση μιας υγιούς πολιτείας. Και η μεν λέξη Παιδεία έχει διατηρήσει την τότε σημασία της [τη διαδικασία δηλ. και το αποτέλεσμα της εκπαίδευσης], όμως η έννοια της λέξης Μουσική υπέστη εκπτώσεις που φτάνουν και κάτω του …κόστους, αφού σήμερα με τη σημασία της Τέχνης των Ήχων που της αποδίδεται, καλύπτει ένα ελάχιστο μέρος των όσων κάλυπτε κατά την αρχαιότητα.

Ήθος της Μουσικής

Το πόση σημασία είχε η μουσική στη ζωή των αρχαίων Ελλήνων, φαίνεται απ’ το πόσο σημαντικό μέρος κατείχε στην εκπαίδευση τους. Κάτι που δε διέφυγε της προσοχής των τότε φιλοσόφων που ασχολήθηκαν με την ερμηνεία του φαινομένου. Μίλησαν για τη μουσική που φέρει και μεταφέρει ήθος, το οποίο συμβάλλει στη διαμόρφωση του ανθρώπινου χαρακτήρα, είτε αναζωογονώντας και βελτιώνοντας κάποιες από τις ορμές και τις διαθέσεις του, είτε ναρκώνοντας, νεκρώνοντας και αχρηστεύοντας άλλες. Μίλησαν για όλα τα στοιχεία της -νότες, αρμονίες, γένη, μέλος καθώς και τους ρυθμούς- που είχαν ηθικό σκοπό και δύναμη, μα που δεν επιδρούσαν το ίδιο, αφού μόλις άλλαζε η φύση των αρμονιών, μεταβάλλονταν ταυτόχρονα και οι διαθέσεις των ακροατών. Είπαν πως σε μια αρμονία με θρηνώδη χαρακτήρα, όπως η μιξολυδική, η ψυχή ‘σφίγγεται’· άλλη πως εκφράζει το ανδρικό και το μεγαλοπρεπές ήθος· άλλη, φαύλη που δημιουργεί ακόλαστα ήθη και ανάρμοστους τρόπους ζωής και σπρώχνει τους νέους στη μαλθακότητα και τη νωθρότητα. Μίλησαν και για κάποιες ‘μαλακές’ αρμονίες που έφερναν χαλάρωση στη διάνοια· ανάμεσα σ’ αυτές η μεν δωρική μετέφερε γαλήνη, η δε φρυγική συναισθήματα ενθουσιασμού. Μίλησαν και για τους ρυθμούς με τον ίδιο τρόπο· πως άλλοι μεταφέρουν την ηρεμία κι άλλοι συνταράσσουν την ψυχή. Πίστευαν ότι έπρεπε να πλάθουν και να ρυθμίζουν τις ψυχές των νέων ώστε να γίνουν πιο ήρεμοι και εύρυθμοι, άρα και χρήσιμοι στο λόγο και στην πράξη. Διότι η ζωή του ανθρώπου έχει ανάγκη από τις χάρες του ρυθμού και της αρμονίας. Ακόμη πίστευαν πως όποιος έχει ανατραφεί όπως πρέπει, θα μπορεί να προσέχει αμέσως ο,τιδήποτε ατελές ή μη όμορφα φτιαγμένο και δικαίως θα δυσανασχετεί. Τα ωραία θα τα παινεύει και θα τα χαίρεται, και κλείνοντάς τα μέσα στην ψυχή του θα τρέφεται από αυτά και θα πλάθεται καλός και άξιος, ενώ όσα είναι άσχημα θα τα κατακρίνει και θα τα απεχθάνεται από νέος κιόλας, προτού καν να είναι σε θέση να αντιληφθεί για ποιον ακριβώς λόγο συμβαίνει αυτό. Κι όταν κάποτε ο λογισμός έλθει, θα τον καλωσορίσει αμέσως, καθώς θα έχει ανατραφεί έτσι. Η μουσική, λοιπόν, είχε κατά τους αρχαίους τη δύναμη να διαμορφώνει το ήθος της ψυχής, κι αφού πίστευαν πως μπορούσε να το πετύχει, οδηγούσαν και μόρφωναν τους νέους μ’ αυτήν. Να, γιατί της απέδιδαν σημαντικότατο εκπαιδευτικό ρόλο, όταν αυτό γινόταν σωστά…

Μουσική – Τέχνη των Ήχων

Η μουσική στην αρχαιότητα λόγω της προσωδίας [δηλ. το σύνολο όλων των παραμέτρων της εκφώνησης του προφορικού λόγου] αποτελούσε με τη λέξη, ένα κράμα. Τα ποιητικά –ίσως και τα πεζά ακόμη- κείμενα δεν απαγγέλλονταν απλώς, αλλά τραγουδιόντουσαν σύμφωνα με τους κανόνες της προσωδίας. Μέσα από την ενότητα αυτή -λόγου και μουσικής- προέκυψε η αρχαία ελληνική γλώσσα. Η αρχαία ελληνική γλώσσα ή η Μουσική που ήταν και το όχημα της παιδείας, που στόχευε στη διάπλαση σώματος μα και ψυχής και πνεύματος.

Ωστόσο, η γλώσσα, ως όργανο ανθρώπινης επικοινωνίας, εξελίσσεται· έτσι και η αρχαία ελληνική γλώσσα. Βαθμιαία έχασε την αυστηρή της ρυθμική συγκρότηση που καθόριζε η προσωδία, καθώς το μουσικό στοιχείο υπερτρόφησε έναντι του γλωσσικού. Όλες οι συλλαβές έγιναν αδιάφορες χωρίς διάκριση μακρών και βραχέων. Αυτή η εκφραστική ανάγκη διαφοροποίησης δημιούργησε και τον τονισμό. Η αρχαία Μουσική είχε πια παρέλθει. Στη θέση της πρόβαλλε μια καινούργια γλώσσα, μαζί και μια καινούργια κοινωνική πραγματικότητα. Να, γιατί ο αρχαίος όρος Μουσική δε μπορεί να αποδοθεί με το σημερινό όρο της, ως Τέχνη των Ήχων. Η μουσική σήμερα είναι μόνο ένα τμήμα της αρχαίας Μουσικής, που ακόμη κι έτσι, δεν έπαψε να έχει τον σημαντικό της ρόλο -θετικό ή αρνητικό- στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Διδακτικά προγράμματα [μουσικής] εκπαίδευσης

Γράμματα, Γυμναστική και Μουσική ήταν τα καθιερωμένα μαθήματα της Ελληνικής αρχαιότητας. Ακόμη και αργότερα στο Βυζάντιο -ιστορικός συνδετικός κρίκος μεταξύ αρχαιότητας και σύγχρονης Ελλάδας- η μουσική αποτελούσε μέρος του διδακτικού προγράμματος της παιδείας. Ως μάθημα ανήκε στην τετρακτύ, μαζί με την Αριθμητική, Γεωμετρία και Αστρονομία. Η εκπαίδευση των Βυζαντινών περιελάμβανε και τη θεωρητική τριάδα των μαθημάτων: Γραμματική, Διαλεκτική και Ρητορική. Στη νεότερη Ελλάδα το αρχαιότερο μουσικό ίδρυμα της χώρας, το Ωδείο Αθηνών, έθεσε τις βάσεις της μουσικής εξωσχολικής παιδείας. Σταδιακά όμως, άρχισε ο εξευρωπαϊσμός της με τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα που βιώνουμε ως σήμερα... Σήμερα, το κράτος αδιαφορεί για το σύνολο της παιδείας, για τη μουσική θα συζητάμε? Η αντιμετώπισή της φαίνεται στο ποσοστό που κατέχει αυτή στη σημερινή εκπαίδευση. Αδιαφορία? Εσκεμμένη παραμέληση? Όπως και να ‘χει, η έλλειψη μουσικής παιδείας επιδρά αρνητικά στο ήθος της σύγχρονης μουσικής και επομένως και στο χαρακτήρα των σύγχρονων Ελλήνων.

Η σύγχρονη μουσική φυσικά και δε μπορεί να φέρει και άρα να μεταφέρει εκείνο το αρχαιοελληνικό ιδανικό ήθος… μα η αξία και η αναγκαιότητα της παιδείας της είναι σίγουρη· ή μήπως ό,τι δεν προσφέρει στην πρακτική και έκδηλη σκοπιμότητα και αναγκαιότητα είναι πλέον άχρηστο?

.
.

Πηγές: εδώ κι εκεί

ΥΓ

Μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη του Νίκου Δήμου για τη θέση που έχει η [κλασική] μουσική στη ζωή του: εδώ