Επεα Πτεροεντα: Magna Graecia και πάσης Ελλάδος

Αν και το επίσημο σύμβολο της Σικελίας είναι η Τρινάκρια ή το Τρισκέλιον (εξαιτίας των τριών ακρωτηρίων του νησιού) που βρίσκεται και στη σημαία της (με τα χρώματα του Παλέρμο και του Κορλεόνε)...

...τα παπουτσόσυκα - κοινώς φραγκόσυκα - βρίσκονται παντού στο νησί· σε λόφους & δρόμους, σε αυλές & αγορές, σε έργα τέχνης & σε πούλμαν...

Προτιμήσαμε, όμως, την "Ομορφη" (Di Bella) για το 8ήμερο ταξίδι στη Μεγάλη Ελλάδα της Κάτω Ιταλίας & Σικελίας· ένα ταξίδι στον χρόνο...

Επεισόδιο -1-

ΚΑΛΑΒΡΙΑ ΚΑΤΩ ΙΤΑΛΙΑΣ - ΕΛΛΗΝΟΦΩΝΑ ΧΩΡΙΑ

Ολίγα ιστοριο-γεωγραφικά στοιχεία

Τα ελληνόφωνα χωριά βρίσκονται στην επαρχία του Ρήγιου Καλαβρίας (Reggio Calabria) της περιφέρειας Καλαβρίας και οι ρίζες τους φτάνουν ως τον β’ αποικισμό του 8ου π.Χ. αι., όταν Έλληνες ίδρυσαν αποικίες στις ιταλικές ακτές και όχι μόνο.

Σκαρφαλωμένα στις πλαγιές του όρους Ασπρομόντε της περιοχής Μποβεσία, μπόρεσαν να διατηρήσουν τη γλώσσα τους για αιώνες. Η ελληνική διάλεκτος Γκρίκο ή Γραικάνικα επιβίωσε όχι μόνο εξαιτίας της απομόνωσής τους, αλλά και λόγω της Ορθόδοξης & Ρωμαιοκαθολικής παράδοσης, καθώς και της προφορικής διάδοσης από γενιά σε γενιά μέσω τραγουδιών και παραμυθιών. Η ύπαρξη ελληνόφωνων κοινοτήτων ήταν γνωστή από τα Μεσαιωνικά χρόνια, όμως η σημασία της γλώσσας τους έγινε αντιληπτή τον 19ο αιώνα, όταν Ευρωπαίοι περιηγητές και γλωσσολόγοι άκουσαν ότι σε απομονωμένα χωριά μιλούν «παράξενα ελληνικά». Και τότε απέδειξαν ότι η γλώσσα αυτή δεν προερχόταν από μια νέα μετανάστευση, αλλά ήταν κατάλοιπο της εκεί ελληνικής παρουσίας.

Τόσο η ένωση της Ιταλίας το 1861 όσο και αργότερα το φασιστικό κράτος του Μουσολίνι έφεραν την παρακμή της διαλέκτου, εξαιτίας της ανάγκης για ενιαία εθνική ταυτότητα και κοινή γλώσσα. Ο Μουσολίνι μάλιστα κυνήγησε τις τοπικές διαλέκτους, με κίνδυνο πλήρους αφάνισής τους. Ωστόσο, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ιταλία θέλησε να κάνει άνοιγμα πολιτιστικό αναγνωρίζοντάς τες. Η γκραικάνικη διάλεκτος, όπου αυτή είχε επιζήσει, άρχισε να προσελκύει το ενδιαφέρον γλωσσολόγων και ερευνητών, οι οποίοι την μελέτησαν, κατέγραψαν τραγούδια και παραδόσεις, αποδεικνύοντας τον ζωντανό απόηχο της αρχαίας και βυζαντινής ελληνικής γλώσσας. Από δε τη δεκαετία 1980 ιδρύθηκαν πολιτιστικοί σύλλογοι και σχολικά προγράμματα για τη διδασκαλία της γλώσσας, ενώ δημιουργήθηκε Ινστιτούτο Ελληνόφωνων Σπουδών.

Οι κάτοικοι, όμως, της Magna Graecia — σύμφωνα με την ξεναγό μας — έχουν τα παράπονά τους από την Μητέρα Ελλάδα, που δεν δείχνει το αναγκαίο ενδιαφέρον για την συνέχεια του εκεί ελληνισμού...

Από τα 9 ελληνόφωνα χωριά επισκεφτήκαμε το Πενταδάκτυλο, το Γκαλιτσιανό και τη Βούα

Πενταδάκτυλο - Pentedattilo

Σήμερα είναι ένα 'χωριό φάντασμα', αφού εγκαταλείφθηκε σταδιακά μετά από καταστροφικό σεισμό του 1783. Οι περισσότεροι κάτοικοι μετακόμισαν στην κοντινή παραλιακή πόλη Melito di Porto Salvo.

Είναι συνώνυμο με την οροσειρά του Πενταδάκτυλου της κατεχόμενης πόλης μου, Κερύνειας Κύπρου, εξαιτίας τους σχήματος παλάμης με τα πέντε δάκτυλα.

Παρόλο που το παλιό χωριό είναι ερειπωμένο πλήρως από τα τέλη της δεκαετίας 1960, τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει προσπάθειες αναστήλωσης μερικών κτιρίων και λειτουργούν μικρά εργαστήρια χειροτεχνίας και εποχικά καφέ, προσελκύοντας τουρίστες λόγω της μοναδικής εικόνας και ιστορίας του. Διαβάζουμε ότι, από το 2023 το χωριό κατοικείται από μία Μιλανέζα και έναν πρόσφυγα από το Μάλι, ενώ κάθε χρόνο διεξάγεται τριήμερο Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους. Μ' αυτόν τον τρόπο, το Πενταδάκτυλο ανασταίνεται κατά καιρούς...

Σήμερα σώζονται μέρη ενός κάστρου από τους μεσαιωνικούς χρόνους, διατηρείται μικρό μουσείο, μία καθολική εκκλησία και... κάμποσες παπουτσοσυτζιές!

Περισσότερες λεπτομέρειες και σχετικό video για τους δύο κατοίκους του Πενταδάκτυλου βλ. εδώ

Το χωριό μοιάζει να είναι στοιχειωμένο - τέλειο σκηνικό για ταινία εποχής...

Αποχαιρέτισα το Πενταδάκτυλο με συγκίνηση...

*-*-*

Γκαλιτσιανό

CALOS IRTHETE στο Γκαλιτσιανό, το οποίο αδελφοποιήθηκε με τον Δήμο Αλίμου το 1992, δίνοντας το όνομά του στην κεντρική πλατεία του χωριού. Ενώ το 1993 το "Μάκεδνον των Ελλήνων γένος, τοις αδελφοίς Ιταλιώταις χαιρετισμόν στέλνει" σύμφωνα με την πιο κάτω επιγραφή και τον Πυθαγόρα.

Το μικροσκοπικό αυτό χωριό είναι ζωντανός φορέας της ελληνικής ταυτότητας, κατορθώνοντας να διαφυλάξει γλώσσα, ήθη και έθιμα.

Η ορθόδοξη πίστη είναι παρούσα... Η Βυζαντινή εκκλησία της "Παναγίας της Ελλάδος" ψηλά στο ένα άκρο και η Καθολική εκκλησία του Αγ. Ιωάννη στο άλλο άκρο του χωριού.

Το χωριό διατηρεί Εθνογραφικό Μουσείο για τη διατήρηση της μνήμης

...ενώ σημαίες ελληνικές κυματίζουν σε σπίτια

Οι δρόμοι διατηρούν και τις ελληνικές τους ονομασίες και μάλιστα με τόνους, ενώ οι λιγοστοί κάτοικοι (40-60) προσπαθούν να διασώσουν την γκραικάνικη διάλεκτο.

Για καλή μας τύχη, στο χωριό γινόταν γάμος. Αυτοκαλεστήκαμε, μας τράταραν αναψυκτικά και καταπληκτικά ντόπια γλυκά και μας μίλησαν γκραικάνικα! (σαν στο σπίτι μας...!)

Για κακή μας τύχη, τοπικά άσματα και χοροί δεν υπήρχαν ως είθισται, καθώς το χωριό ταυτόχρονα πενθούσε κάποιο δικό τους άνθρωπο. Ό,τι χάσαμε όμως λάιβ, το είδαμε να αναπαρίσταται στους τοίχους της πλατείας.

Τα σοκάκια πεντακάθαρα και γραφικά

Σαν σε κάποιο ορεινό και απομονωμένο χωριό της Ελλάδας...

Αποχαιρετήσαμε το Γκαλιτσιανό...

Τελευταίος ελληνόφωνος προορισμός της Καλαβρίας η...

*-*-*

Bova ή Βούα

Ο θρύλος λέει πως μια γιγαντόσωμη Σπαρτιάτισσα βασίλισσα έχει εγκατασταθεί εδώ με τον λαό της, αφήνοντας ένα τεράστιο αποτύπωμα του ποδιού της στο βράχο. Τα βόδια τους που έβοσκαν στην περιοχή έδωσαν στο χωριό το όνομα Βούας (βους). Το ελληνικό υ, με τα χρόνια μετατράπηκε σε λατινικό v και έτσι προέκυψε η Bova.

Ο δρόμος 4ης Νοεμβρίου οδηγεί στην πλακόστρωτη πλατεία.

Aντίθετα με το προηγούμενο χωριό, εδώ οι κάτοικοι είχαν αποσυρθεί για τη σιέστα τους, καθότι μεσημέρι... Ευτυχώς για μας, ένα καφενεδάκι ήτο ανοιχτό...

Στη Βούα βλέπει κανείς χαλάσματα νορμανδικού κάστρου, εκκλησίες, μουσεία, πετρόχτιστα σπίτια και επαύλεις ευγενών... Όπως και στο Γκαλιτσιανό, οι πινακίδες των δρόμων έχουν και ελληνικές ονομασίες.

'Ανοικτό' αγροτικό μουσείο...

ΥΠΟΛΟΙΠΑ ΑΠΟ ΤΟ ΡΗΓΙΟ-REGGIO ΚΑΛΑΒΡΙΑΣ

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Μεγάλης Ελλάδας

Φιλοξενεί τα δύο εντυπωσιακά μπρούτζινα αγάλματα, τους γυμνασμένους και επιβλητικούς "Πολεμιστές του Riace". Ανασύρθηκαν τυχαία το 1972 από ερασιτέχνη ψαροτουφεκά που του άρεσαν οι καταδύσεις - χημικός στο επάγγελμα - κοντά στο χωριό Riace της Καλαβρίας. Αποτελούν κορυφαία δείγματα τέχνης της κλασικής αρχαιότητας του 5ου π.Χ. αι. Με βάση κάποια χαρακτηριστικά, όπως η μυϊκή δομή, τα χαρακτηριστικά του προσώπου, η στάση του σώματος κά, οι επιστήμονες, αποφάνθηκαν ότι ο ένας πολεμιστής, με το μακρύ μαλλί, είναι σαφώς νεότερος από τον άλλο, και στο αριστερό τους χέρι κρατούσαν ασπίδα, όπως φαίνεται από τις λαβές που έχουν σωθεί, ενώ στο δεξί χέρι μάλλον έφεραν ξίφος ή δόρυ... Εικάζεται πως ήταν λάφυρα των Ρωμαίων όταν κατέκτησαν την Ελλάδα το 2ο αιώνα π.Χ...

Στην πλατεία του Αρχαιολογικού Μουσείου, ένα μνημείο τιμά τον Giuseppe De Nava (1857–1924), πολιτικό του Reggio Calabria, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανοικοδόμηση της πόλης μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1908.